Van sommige begrippen denken wij precies te weten waar ze vandaan komen. Tot je er, vroeger of later, achter komt dat het helemaal niet zo vanzelfsprekend is als het tot nu toe leek.
Zo wordt het celibaat, in elk geval in de "westerse" en westers beïnvloede culturen, steevast in verband gebracht met de rooms-katholieke kerk. Dat is al niet correct, want in het oude Tibet - en ongetwijfeld niet alleen daar - waren hoog in de bergen al kloosters waar monniken leefden.
Verder denkt wel haast niemand erover na of celibaat ook in de dierenwereld voorkomt. De antropocentrische zienswijze is ons mensen namelijk niet ongebruikelijk.
Onlangs heb ik met veel plezier gekeken naar een serie uitzendingen over stokstaartjes, Meerkat Manor, op de BBC. Er wordt gebruik gemaakt van beelden die geregistreerd worden ten behoeve van wetenschappelijk onderzoek aan Cambridge University, maar de gebeurtenissen worden zo spannend verteld dat het verhaal ook geschikt is voor kinderen. En - gelukkig - merk ik niets van projectie van menselijke normen en waarden op het gedrag van deze schattige beestjes. Misschien zijn ze helemaal niet zo schattig, maar ik vind ze in alle situaties vertederend, zelfs als ze vechten, met de grappige geluidjes die ze erbij maken. Ze kunnen niet schattig zijn, want de strijd om het bestaan die ze moeten voeren, is hard. Als eenling houdt geen stokstaartje het lang vol, daarom leven ze in groepen. Deze worden geleid door een dominant vrouwtje met een dominant mannetje als partner. Alleen dit paar is het recht op nakomelingschap voorbehouden; de rest van de groep leeft in ... celibaat en bekleedt binnen de groep bepaalde functies. Zo zijn ze om beurten kinderoppas voor het kroost van het dominante paar zolang de kleintjes nog niet met de groep mee kunnen om voedsel te zoeken. Anderen fungeren als uitkijkpost wanneer de groep voedsel aan het zoeken is en waarschuwen wanneer er een roofdier wordt gesignaleerd, of leden van een concurrerende andere groep stokstaartjes.
Niet alle leden van de groep houden dit celibataire bestaan vol. Soms knijpt er eentje tussenuit om een vrouwtje te zoeken dat bij een andere groep hoort, soms bezwijkt een vrouwtje uit de groep voor de charmes van een mannetje van een andere groep. Gebeurt dit laatste, dan wacht de jongen die zij werpt, dikwijls een treurig lot, maar in tijden van voorspoed wil het dominante vrouwtje soms wel eens iets door de vingers zien. Het vrouwtje kan ook helemaal uit de groep worden verstoten.
Hier zien we dus celibaat om heel basale ecologische redenen. Deze redenen werden in de Middeleeuwen ook bij mensen aangetroffen. Van de kinderen erfde doorgaans alleen de oudste; wie van de jongeren zich niet van middelen van bestaan kon voorzien door het verwerven van een ambt of een meer of minder welgestelde partner, ging op kruistocht of trad in het klooster.
Lang niet altijd zal aan het kiezen voor het celibataire bestaan een geestelijke roeping ten grondslag hebben gelegen. En waar dit niet zo was, was er eigenlijk al geen sprake meer van een keuze. En dan is het niet natuurlijk voor de betreffende mens om celibatair te leven en zou terugkomen op die keuze, als men er heel ongelukkig van wordt, ook mogelijk moeten zijn. Anders gezegd: alleen wanneer het motief in overeenstemming is met het resultaat, zal er werkelijk zegen op rusten.
Dus waar komt het celibaat nu eigenlijk vandaan? Bij de dieren was het er het eerst, want zij waren al voor de mensen op aarde. Bij de dieren kan het voor groepen dieren tot succesvol overleven leiden, daarom zullen de meeste individuen van die groep van wie deze leefwijze wordt verwacht, dit dan ook van harte ondersteunen. En wie dit niet wil of kan, weet wat hem of haar te wachten staat.
Zo wordt het celibaat, in elk geval in de "westerse" en westers beïnvloede culturen, steevast in verband gebracht met de rooms-katholieke kerk. Dat is al niet correct, want in het oude Tibet - en ongetwijfeld niet alleen daar - waren hoog in de bergen al kloosters waar monniken leefden.
Verder denkt wel haast niemand erover na of celibaat ook in de dierenwereld voorkomt. De antropocentrische zienswijze is ons mensen namelijk niet ongebruikelijk.
Onlangs heb ik met veel plezier gekeken naar een serie uitzendingen over stokstaartjes, Meerkat Manor, op de BBC. Er wordt gebruik gemaakt van beelden die geregistreerd worden ten behoeve van wetenschappelijk onderzoek aan Cambridge University, maar de gebeurtenissen worden zo spannend verteld dat het verhaal ook geschikt is voor kinderen. En - gelukkig - merk ik niets van projectie van menselijke normen en waarden op het gedrag van deze schattige beestjes. Misschien zijn ze helemaal niet zo schattig, maar ik vind ze in alle situaties vertederend, zelfs als ze vechten, met de grappige geluidjes die ze erbij maken. Ze kunnen niet schattig zijn, want de strijd om het bestaan die ze moeten voeren, is hard. Als eenling houdt geen stokstaartje het lang vol, daarom leven ze in groepen. Deze worden geleid door een dominant vrouwtje met een dominant mannetje als partner. Alleen dit paar is het recht op nakomelingschap voorbehouden; de rest van de groep leeft in ... celibaat en bekleedt binnen de groep bepaalde functies. Zo zijn ze om beurten kinderoppas voor het kroost van het dominante paar zolang de kleintjes nog niet met de groep mee kunnen om voedsel te zoeken. Anderen fungeren als uitkijkpost wanneer de groep voedsel aan het zoeken is en waarschuwen wanneer er een roofdier wordt gesignaleerd, of leden van een concurrerende andere groep stokstaartjes.
Niet alle leden van de groep houden dit celibataire bestaan vol. Soms knijpt er eentje tussenuit om een vrouwtje te zoeken dat bij een andere groep hoort, soms bezwijkt een vrouwtje uit de groep voor de charmes van een mannetje van een andere groep. Gebeurt dit laatste, dan wacht de jongen die zij werpt, dikwijls een treurig lot, maar in tijden van voorspoed wil het dominante vrouwtje soms wel eens iets door de vingers zien. Het vrouwtje kan ook helemaal uit de groep worden verstoten.
Hier zien we dus celibaat om heel basale ecologische redenen. Deze redenen werden in de Middeleeuwen ook bij mensen aangetroffen. Van de kinderen erfde doorgaans alleen de oudste; wie van de jongeren zich niet van middelen van bestaan kon voorzien door het verwerven van een ambt of een meer of minder welgestelde partner, ging op kruistocht of trad in het klooster.
Lang niet altijd zal aan het kiezen voor het celibataire bestaan een geestelijke roeping ten grondslag hebben gelegen. En waar dit niet zo was, was er eigenlijk al geen sprake meer van een keuze. En dan is het niet natuurlijk voor de betreffende mens om celibatair te leven en zou terugkomen op die keuze, als men er heel ongelukkig van wordt, ook mogelijk moeten zijn. Anders gezegd: alleen wanneer het motief in overeenstemming is met het resultaat, zal er werkelijk zegen op rusten.
Dus waar komt het celibaat nu eigenlijk vandaan? Bij de dieren was het er het eerst, want zij waren al voor de mensen op aarde. Bij de dieren kan het voor groepen dieren tot succesvol overleven leiden, daarom zullen de meeste individuen van die groep van wie deze leefwijze wordt verwacht, dit dan ook van harte ondersteunen. En wie dit niet wil of kan, weet wat hem of haar te wachten staat.
Zo zou het moeten zijn: alleen doen of niet doen wanneer je van ganser harte de consequenties van je keuzes kunt accepteren.
Vanavond begint bij de BBC om 19.10 (onze tijd) een nieuwe serie van Meerkat Manor. Ik beveel u deze van harte aan!
No comments:
Post a Comment